A
AACR2(Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları’nın ikinci
baskısı)(Anglo-AmericanCataloguingRules): Tanımlayıcı kataloglama ile erişim noktaları için genel kurallar.
Açık raf - açık depo sistemi(openaccess): : Kapalı raf (kapalı depo) sisteminin tersi olup
kullanıcıların kitap raflarına serbest erişimini tanımlar. Kullanıcılar, okumak
veya ödünç almak istedikleri kitapları raflardaki yerlerinden kendileri
alabilirler.
Alan(field) : Bir
veritabanında bir kaydın belli bir veri türüne ayrılmış bölümü. Örneğin, bir
kütüphane kataloğunda yazar, başlık, ISBN, konu başlıkları birer alandır.
Almanak (almanac) :Takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya alanlarda bilgiler içeren
yıllık bir yayındır.
Anahtar kelime (keyword) : Bir başlıkta, özde ya da bilgi kaynağı metninde
bulunan, çoğunlukla bir arama terimi olarak kullanılan ve konuya işaret eden
önemli veya akılda kalıcı bir kelime veya terimdir.
Anonim eser (anonymouswork): Yazarı belli olmayan eser.
Ansiklopedi (encyclopedia): Tüm bilgi dallarında veya belirli bir bilgi dalında
(tarih veya kimya gibi) ayrıntılı bilginin bulunduğu eser. Çoğunlukla içindeki
makale veya kayıtlar alfabetik düzenlenmiştir.
Antoloji (anthology) : Genellikle belli bir konu, tür veya dönem hakkında
değişik yazarlar tarafından yazılmış eserlerin toplandığı kitap.
Arşivler (archives):1) Kişi ve kurumlara ait ve ilgili
kişi, kurum ve konu açısından önemli sayılan, korunması gereken
belge; 2) bu tür belgelerin korunduğu yer.
Atlas (atlas): Genellikle haritalardan oluşan ciltli eser. Başka konularda, örneğin
anatomi gibi, resimli levhalardan oluşan eserlere de denir.
Ayrı baskı (offprint) : 1) Bir makalenin yer aldığı süreli yayından ayrı
olarak basılan fakat içinden alındığı süreli yayının kapak sayfalarını,
numaralanmasını koruyan kopya; 2) (separatereprint) Asıl basımdan alınıp daha
ileri bir tarihte ayrıca basılan bir dergi makalesi ya da kitap bölümü.
Ayrıca bakınız (see also) : Çoğunlukla kataloglarda, ansiklopedilerde veya
sözlüklerde bulunan bilginin ek kaynağına yapılan gönderme. Örn. baskıayrıca
bkz.baskı makinesi
B
Bağlayıcılı yapı (syndeticstructure): Bir katalog veya dizinde bulunan başlıkları, başka
başlıklara "bakınız veya ayrıca bakınız şeklindeki" çapraz
referansları içeren sistem.
Barkod (barcode): Bilgisayar tarafından okunabilen birbirine yakın konumlandırılmış
çubuklardan oluşan küçük bir etiket. Kitaplarda ve üniversite kimliklerinde
bulunan barkodlar kütüphaneden herhangi bir kaynağı ödünç alırken
kullanılmaktadır.
Baskı (print): Bir eserin aynı kurgulama ile basılmış tüm kopyaları. “Yeni baskı” veya
“ikinci baskı” gibi baskıda yapılan değişiklikler eserin yenilenmiş veya
içeriğinin değişmiş olduğu anlamına gelir.
Baskısı mevcut kitap (boks in print): Normal kitap ticareti kanalları kullanılarak satın
alınması mümkün olan baskısı mevcut tüm kitaplar.
Başlık (heading): Bir kitabın, makalenin veya bir bilgi kaynağının adı.
Belge sağlama( proofing a document) :Kütüphane kullanıcılarına bilgi kaynaklarını veya
fotokopilerini sağlama hizmeti. Bazı kütüphaneler belge sağlama hizmetlerini
uzaktan eğitim öğrencileri, öğretim üyeleri veya lisansüstü öğrencilerle
sınırlı tutmaktadırlar.
Bibliyografik gönderme /
referans(bibliographiccitation) :
Kataloglarda, dizinlerde ve literatür kaynakçalarında kullanılan ve bir yayının
teşhis edilmesine yarayan bilgi. Formatları değişebilir ama bir kitap
göndermesi (atıf) genellikle en azından yazar, başlık, yayıncı ve yayın tarihi
hakkında bilgiler içerir. Bir makale göndermesi ise yazar, başlık, tarih ve
makalenin içinde yer aldığı süreli yayın hakkında bilgiler içerir.
Bibliyografik veritabanı (bibliographicdatabase): Bir katalog veya dizinin elektronik versiyonu.
Elektronik bir veritabanını kullanan kullanıcı, yayın, yazar, konu, başlık ya
da başka tarama terimleri altında araştırma yaparak aradıklarını bulabilir.
Bibliyografya/Kaynakça (bibliography): Bir araştırma metni veya bir başka belgenin
yazılmasında başvurulan kaynakların referans listesi. Ayrıca bakınız Referans.
Bilgi okuryazarlığı (Information literacy):Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ne zaman ve neden ihtiyaç
duyulduğunu, nerede bulunabileceğini, nasıl değerlendirileceğini ve etik bir
biçimde nasıl iletileceğini bilmektir.
Bilimsel süreli yayın (dergi)(Academicjournals):Genellikle magazin türü dergilerden daha “akademik”
olan süreli yayınlar. Örn. Nature, EnvironmentalGeology, AmericanJournal of
HealthBehavior.
Birincil kaynaklar (Primarysources): Olayların orijinal kayıtları/kaynakları, örneğin
günlük, gazete makalesi, mahkeme tutanağı veya bilimsel doküman.
Biyobibliyografya(bio-bibliography):Eserlerin yazarı veya yazarları hakkında yaşam öyküsel
kısa bilgi içeren bibliyografya.
Büyük boy kitap/dergi (oversized boks):Büyük boy olması nedeniyle kütüphanede normal raflara
yerleştirilemeyen ve ayrı bir rafa ya da raf ünitelerine konulan kitap/dergi.
C
Ceza (Library Fines):Kütüphane kaynaklarının iade edilme zamanında
getirilmemesi halinde ödünç alanın (kullanıcının)ödeyeceği para tutarı.
Cilt (volume): Bir periyodik yayının genellikle bir yıllık sayılarının toplamı.
Ciltli (volumed): Kumaş veya deri ile kaplanmış cilt.
Cutter numarası (cutternumber): Sınıflandırma numarası (callnumber) içinde, konu
numarasından sonra gelen ve eserin yazarını ve başlığını sınıflama sistemine
göre kodlayan numara (=kitap numarası). Bulucusu Charles AmmiCutter'ın adını
taşır.
Ç
Çapraz gönderme (cross-reference): 1) Kullanıcıyı, bir katalog veya dizinde, bir konu
veya addan bir başkasına gönderen yönlendirme; 2) "...." de bakınız
diye atıfta bulunan ayrıntılı işaret fişi.
Çoklu arama (multiplesearch): Çoklu ağ arama motorlarını tarayarak ve sonuçları
birleştirerek en yüksek düzeyde erişimi mümkün kılmak amacıyla tasarlanmış olan
yazılımı kullanarak yapılan bilgi taraması. Bu terim ayrıca çoklu elektronik
kaynaklara daha genel anlamıyla tek bir noktadan erişim anlamında da
kullanılır.
D
Dar Terim (narrowterms): Hiyerarşik bir sınıflama sisteminde bir başka terimle
konunun alt konu başlığını ifade eden bir konu başlığı veya tanımlayıcıdır.
Örneğin “Kütüphanecilik” altında “Müzik kütüphaneciliği”.
Dipnot (postscript):Bir metinde herhangi bir noktayı açıklamak, bir varsayımın dayanağını
göstermek ya da bir fikir, kavram, alıntı veya bilginin kaynağını belirtmek
için bir bölümün veya kitabın sonuna yerleştirilen not. Dipnot gibi, bu notlar
da üstsimge olarak numaralandırılır ve metin içerisindeki sıraya göre liste
halinde gösterilir.
Doktora tezi (PhDthesis): Doktora derecesi alabilme koşulu gereği lisansüstü
öğrencisinin sunduğu bir konu hakkında genişletilmiş biçimdeki yazılı
incelemesi (kitap gibi). Ayrıca bakınız Tez
Dolaşım(Circulation):Dolaşım ve Rezerv Masalarından yürütülen işlemler. 1.
Kullanıcılara kitapların (veya diğer kaynakların) ödünç verilmesi ve ödünç
alınan kaynakların kaydının tutulması. 2. Belirli bir süre içinde kütüphanenin
dışında kullanım için ödünç verilen ciltlerin toplamı.
Dizin (indeks): Bir grup verinin içeriği hakkında liste veya sistematik rehber. Örneğin,
süreli yayınlar dizini ya da bir kitabın arkasındaki dizin (indeks/ fihrist)
gibi. Genellikle konuya, yazara veya anahtar sözcüğe göre düzenlenen
dizinlerin, elektronik ortamda olanları, sağladığı kolaylıklar nedeniyle tercih
edilir.
E
Ek (supplement): Bir e-posta iletisi eşliğinde gönderilen ayrı bir dosya (örn. metin, XL
sayfası, grafik, ses veya video görüntü kaydı).
El kitabı (handbook): Çabuk referans için hazırlanmış, bir konu hakkındaki
olguları toplayan ya da belirli görevlerin yerine getirilmesi için yöntemleri,
işlemleri anlatan kitap.
El Notları (handnotes): Genellikle bir köşesinden zımbalanmış bir veya birkaç
basılı sayfa olup, bir toplantıda yapılan sözlü sunum veya eğitimin değindiği
konuları bir araya toplayan (özet, taslak, PowerPoint slayt kopyaları) ya da ek
bilgi içeren (destekleyici bilgi, örnekler, okuma önerileri, iletişim
bilgileri, vd.) ve sunum/eğitim sırasında katılımcılara dağıtılan notlar.
El yazması (manuscript): Basılıdan ziyade el yazısı ile yazılmış veya daktilo
edilmiş olan metin.
Elektronik kaynak (electronicresources):Bir cd-rom sürücüsü gibi direkt olarak bilgisayara ya
da İnternet gibi uzaktan bir ağa bağlanılarak bilgisayar üzerinde işletilen ve
okunan veri ve/veya bilgisayar program(lar)ından ibaret materyal. Bu
kategori;yazılım uygulamaları, elektronik metinler, bibliyografik veri
tabanları, kurumsal arşivler, web siteleri, elektronik kitaplar , elektronik
dergi koleksiyonları ve benzerlerini içermektedir.
Elektronik/e-dergi (electronicjournals):Bir derginin İnternet’te veya bir CD-ROM gibi
elektronik olarak veya bilgisayar ortamında sunulmuş hali.
Elektronik/e-kitap (Electronic boks): Bir kişisel bilgisayar veya e-kitap okuyucusu
(standart boyuttaki bilgisayarlarda kullanılan bir yazılım veya sadece okuyucu
olarak kullanılan kitap boyutundaki bilgisayar) ile okunması tasarlanan
geleneksel basılı kitabın sayısal sürümü.
Elektronik/e-rezerv: Bilgisayar görüntü ekranından okunabilir biçimde düzenlenmiş ders rezerv
kaynaklarının elektronik sürümü. Ayrıca bakınız Rezerv kaynaklar
Erişim (access): Bir kütüphaneye ya da kütüphane koleksiyonlarına girme veya ulaşma.
Kütüphanelerde kapalı raflar, nadir eserler ve özel koleksiyonlar gibi bazı
bölümlere erişim kısıtlanabilir. İnternet üzerinden erişim ise bir bilgisayar
sistemini ve elektronik kaynağı kullanmayı gerektirir; kullanıcılara erişim
şifreleri verilir.
Erişim şifresi (Access password): Kullanıcı adı, şifre ya da PIN kodu gibi kimlik
gösteren bir parola. Kullanıcılar herhangi bir elektronik ortama erişim
sağlamak istiyorlarsa bu şifreyi doğru kullanmak zorundadır. Erişim şifresinin
bir adı da onay şifresidir.
F
FTP (Dosya Aktarım Protokolü) (file transfer
protocol): Bir
bilgisayardan bir başka bilgisayara elektronik dosyaların aktarımında
kullanılan yöntem.
Folyo (folio) : Standart kütüphane raflarına yerleştirilemeyen büyük kitap. Bkz. kitap
boyu
G
Gazete (Newspaper):Genel bilgi, coğrafi alan veya belirli konudaki (işletme, kültür, eğitim
gibi) çeşitli bilgileri içeren yayın. Genellikle günlük olarak yayınlanır.
Gelişmiş arama - mantıksal arama işleci
(advancedsearch) (booleanoperator):
Kullanıcılarınveri tabanları, kataloglar ve başka alanlarda daha detaylı ve
titiz araştırmalar yapmalarına yardım edenVE, VEYA, DEĞİL mantıksal
operatörlerini kullanan yazılım araçları.
Genişletilmiş terim (extendedterm): Hiyerarşik sınıflandırma sistemi içinde, bir başka
terimi alt grup olarak içeren konu başlığı veya tanımlayıcısı. Örneğin,
“Kütüphaneler” genişletilmiş terim olarak “Okul Kütüphaneleri” altında
listelenilir.
Giriş - madde başı:(entry)Bir katalogda veya fihristte her bir yayının madde
başı şeklinde ayrı olarak listelenmesi. Eserler için genellikle üç tip giriş
vardır; yazar, başlık ve konu.
Günlük (Diaries): Genellikle Pazar haricinde, günlük olarak yayınlanan. Özellikle gazete
gibi günlük yayınlanan süreli yayın anlamında da kullanılır.
H
Haftalık (weekly): Haftada bir yayınlanan. Ayrıca haftada bir yayınlanan süreli yayın olarak
da adlandırılır. Birçok haber magazini ve bazı gazeteler haftalık
yayımlanmaktadır.
Hakemli dergi (refereedjournals): Uzmanlığı yazarınkine benzer düzeyde olan bilim
adamları tarafından içeriği gözden geçirilmiş bilimsel makalelerin yer aldığı
dergiler.
Her hakkı saklıdır (allrightsreserved): Genellikle basılmış bir kitabın başlık sayfasının sol
tarafında veya üstünde görülen, geçerli telif hakları kanununca verilmiş
bulunan tüm hakların telif sahibine ait olduğunu ve herhangi bir ihlal
karşısında hukuki yola başvurabileceğini belirten resmi bildirimi içeren ibare.
I
ISBN (Uluslararası Standart Kitap Numarası): Bir kitabın yayınlanmadan önce belirli bir basımına
verilen 10 haneli özel kod. 1 Ocak 2007’den beri Uluslararası Standart Kitap
Numaraları 13 haneden oluşmaktadır.
ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası): Bir yayın dizisinin belirli bir başlığına (bir
dergiye) verilen 8 haneli özel kod.
ILL (Kütüphanelerarası Kitap Ödünç Alma): Kullanıcının ihtiyacı olan ve kütüphane sisteminde
bulunmayan kaynakları diğer kütüphanelerden sağlama hizmeti.
İ
İade etme (due):İade tarihinde veya zamanından önce kütüphaneden ödünç alınan kaynağın geri
getirilmesidir. Ödünç alınan kaynağın iade edilme süreleri kütüphaneden
kütüphaneye değişir. Kaynakları iade etme işlemi Dolaşım/Rezerv Masaları veya
otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.
İade tarihi (duedate):Ödünç alınmış kütüphane kaynaklarının iade edilmesi
veya yenilenmesi gereken tarih.
İki ayda bir (bimonthly): İki ayda bir yayınlanan (yılda altı kez). Aynı
zamanda her iki ayda bir yayınlanan bir süreli yayını da ifade eder.
İki haftada bir (biweekly):İki haftada bir yayınlanan. Aynı zamanda iki haftada
bir yayınlanan süreli yayını da ifade eder.
İki yılda bir (biennially): Her iki yılda bir yayınlanan. Aynı zamanda her iki
yılda bir yayınlanan bir süreli yayını da ifade eder.
İkincil kaynaklar (SecondarySources):Birincil kaynakları analiz eden kitap ve dergi
makalesi gibi kaynaklardır. İkincil kaynaklar, genellikle tarihi yazmalar ya da
günlükler gibi doküman veya orijinal araştırmalarda bulunan veri veya kanıtın
değerlendirmesini veya yorumunu yaparlar.
İşlemdeki malzeme (Material in process):Kataloglanma, etiketlenme/ numaralanma gibi teknik
işlemlerden geçmekte olan, yeni edinilmiş kütüphane malzemesi. Bu tür malzemeyi
talep eden okurlar ödünç verme bölümüne başvurabilirler.
K
Kablosuz (wireless): Kablo yerine elektrik veya elektromanyetik dalgalar yoluyla uzaya mesaj
gönderen herhangi bir elektronik alete verilen ad.
Kampus dışı erişim (off-campusaccess):Kampus dışından kullanıcı adı, ID numarası ve PIN
numarası gibi kimlik doğrulama bilgilerini kullanarak kütüphane web sitesi
aracılığıyla veri tabanlarına erişim.
Kapalı raf (closedshelf):Kullanıcıların istedikleri materyali raflardan kendilerinin
alması yerine, bunların kütüphane personeli tarafından alınıp kullanıcıya
verilmesine göre düzenlenmiş koleksiyonlar. Kapalı raflar, arşiv malzemesi ve
nadir eserler gibi genellikle özel koruma ve bakım gerektiren malzemeler
içindir.
Katalog (catalog): Kitap, dergi, harita ve/veya video gibi kaynakların belirli bir sıralamada
düzenlenmiş listesi. Bu liste genellikle bir koleksiyonun, kütüphanenin veya
kütüphane grubunun kaynaklarını kayıt altında tutarak onları tanımlar ve indeks
şeklinde düzenler.
Kataloglama (cataloging): Bir kütüphanenin katalog bölümünde gerçekleştirilen
tüm materyallerin giriş/kayıt ve sınıflandırma işlemi. Katalog işlemelerine bir
eser hakkındaki betimleyici bilgiler (yazar, başlık, fiziki özellikler, gerekli
notlar vb.) dahil olduğu gibi materyali raflarda uygun yere yerleştirmek için
zorunlu olan konu başlıkları ve sırt numaraları işlemleri de dahildir.
Kavramsal dizin (thesaurus): Bir indeks veya veri tabanında kullanılan denetimli
sözlük (standardize edilmiş kelime veya sözcük listesi). Kavramsal dizin
kullanılmakta olan terimlerin alfabetik listesidir. Kavramsal dizin ayrıca
terimler arasında eşanlamlı veya ilişkili terim, hiyerarşik düzenlemeler (dar
terim, geniş terim) ve günümüzde artık kullanılmayan eski terim ve sözcükleri
içerir.
Kaynak ayırtma (sourcereserving): Kullanıcının ödünç almak istediği ancak başka bir
kullanıcıda olan bir kaynağı kütüphaneye iade edildiğinde kendisinin kullanımı
için ayrılmasını istemesidir. “Kaynak ayırtma” isteği genellikle dolaşımda olan
herhangi bir kütüphane kaynağı için bir kişinin yardımı ile ya da çevrimiçi
yapılabilir.
Kayıt (record) : Bir tek giriş altında toplanmış ve erişilebilir veri alanlarını içeren
kayıt. Yazar, başlık, yayıncı, özet, sırt numarası gibi kayıtlar veri alanı örneğidir.
Bir süreli yayın dizininde her atıf bir kayıttır.
Kitap (book): Bir konuda
yazılmış göreceli anlamda uzun bir eser. Basılı veya elektronik ortamda
olabilir.
Kitap numarası (book number) : Kitabın sırtında bulunan sınıflandırma numarasının
bir bölümüdür ve konulara göre verilmiş olan sınıflandırma numarasından sonra
gelir. Üzerinde bulunduğu materyalin, aynı konu sınıflandırmasının içindeki
diğer materyallerden ayırt edilmesini sağlar. Kitap numaraları, yazar numarası
ve eserin başlığını kodlayan numaralardan oluşur; materyallerin, belirli bir
sıralama düzeninde raflara yerleştirilmesi için verilir. (bakınız cutter
numarası)
Koleksiyon (collection): Bu terim; kütüphanenin bütün kaynaklarından oluşan
koleksiyonunu veya nadir eser koleksiyonu ya da referans koleksiyonu gibi ortak
bir niteliği olan belli koleksiyonlarını tanımlar.
Kolektif başlık (collectivetitle):Birden fazla eserden oluşan malzemenin genel başlığı.
Kompendiyum(compendium): Bir konuyu kısa ve özlü olarak ele alan el kitabı
veya ansiklopedi gibi bir eser.
Kongre Kütüphanesi sınıflama sistemi (Library of
CongressClassification (LCC)): Washington
D.C.' deki Kongre Kütüphanesi'nin kullandığı bu sınıflama sistemi dünyadaki
araştırma üniversitelerinin çoğu tarafından kullanılmakta olan sistemdir.
Sistem alfabenin harflerine dayanır; alt bölümler olarak da yine harfleri,
sayıları ve onluk haneleri kullanır. Bu sistem Dewey sistemine göre daha geniş
sayıda temel bilgi alanlarını kapsar. Ayrıntılı bilgi için: http://www.loc.gov/catdir/cpso/lcco/
Konsorsiyum (consortium): İşbirliği yaparak belirli hedeflere ulaşmaya çalışan
iki veya daha fazla kurumun resmi birlikteliği (örn. Anadolu Üniversite
Kütüphaneleri Konsorsiyumu - ANKOS).
Konu (subject): Bir araştırma veya tartışmanın etrafında döndüğü ana fikir.
Konu başlığı (subjectheading): Kitap, dvd gibi bir kaynağın ve veri tabanı ya da
kataloğun konusal içeriğini açıklayan kelime veya deyim. Kütüphane’de Library
of Congress Konu Başlıkları kullanılmaktadır.
Kullanıcı adı (user name): Yetkili bir kullanıcının bilgisayar sisteminde bir
oturumu açmak ve kaynaklara ulaşabilmek için girmesi gereken, genellikle isim,
soyadı ve girilen ismin baş harfleri ile bir veya bir kaç sayıdan oluşan kalıcı
bir kod.
Kullanıcı kimliği (User ID): Bilgisayarla işletilen kaynakların belirli bir
kullanıcısına ait başka bir benzeri olmayan bir sayı veya isim. Kullanıcı
kimliği kütüphane kaynaklarına uzaktan erişim için gereklidir.
kurumsal yazar (corporateauthor): Bir eserin yazarı kabul edilen kuruluş.
Kümülatif dizin(cumulativeindex): Daha önce yayınlanmış (genellikle) yıllık dizinlerin
derlemesi. Son kümülatif dizin daha önceki dizinlerdeki bilgiyi de içerdiği
için öncekiler tasfiye edilebilir.
Künye (imprint) : Bir kitabın yayın bilgilerini içeren bilgi. Genellikle yayıncının adını,
yayın yerini ve yayının tarihini kapak sayfasında verir.
Kütüphaneciye sor (ask a librarian): Bir kütüphanenin kendi koleksiyonu ya da diğer
alanlarıyla ilgili bilgi almak üzere elektronik ortamda referans
kütüphanecisine soru iletme yöntemi.
Kütüphanelerarası ödünç (interlibraryloan (ILL)): Kütüphaneler arasında bir işbirliği sistemi olup
kullanıcılar sisteme dahil olan diğer kütüphanelerden de ödünç materyal
alabilirler.
L
Literatür rehberi ( literatureguide): Belli bir disiplindeki bilimsel literatürün
özel niteliklerini anlatan bir referans eseri olup önemli standart referans
materyallerini ve serilerini içerir.
M
Magazin(magazine): Genel okumalar (bilimsel veya teknik kullanıcı kitlesinin aksine) için
çeşitli konularda haberler, hikayeler veya makaleler içeren süreli yayın (örn.
Tempo, Aktüel).
Makale (article): Bir konu üzerine yazılmış ve genellikle 1-35 sayfa uzunluğunda olan kısa
eser. Herhangi bir konuda, bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve kanıtlamak
için yazılan yazılara denir. Gazete ve dergilerde yayınlanır. Bir gerçeği açıklamak, bir konuda
görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için
yazılan yazılara da "makale" denir. Makaleler bir gerçeği kanıtlamak
için yazılır. Makalelerde bilimsel verilerden yararlanılır.
Mantıksal arama işleci (Booleanoperatör): Genellikle “ve”, “veya”, “değil” gibi yardımcı
terimler kullanarak bir kavramın başka bir kavramla olan ilişkisini tanımlamak
suretiyle arama terimlerini birleştirme yöntemi.
MARC (Makinece-Okunabilir Kataloglama): Hemen hemen bütün otomasyona dayalı kataloglama
sistemlerinin temelidir. Bibliyografik tanımlar için bu standart format
1960’larda Amerikan Kongre Kütüphanesi tarafından geliştirildi.
Materyal kaydı (itemrecord) : Kütüphane kataloğunda bulunan ve bir kitabı, dokümanı
süreli yayını vb. malzemeyi tanımlayan kayıt. Bu kayıt her materyalin yazarının
adını, başlığını, yayın yerini, yayıncının adını, basım bilgilerini, yayın
tarihini, fiziki özelliklerini belirten unsurlardan oluşur. Materyal kaydında
ilgili malzemenin kütüphanedeki yeri, sınıflandırma numarası, statüsü gibi
bilgiler bulunur.
Mikrofilm (microfilm): Basılı materyal sayfalarının bir selüloz film
rulosu üzerine konmuş mikro fotoğrafları olup bir mikrofilm okuyucu makina ile
okunabilir. Standart olmayan ya da kırılgan formatlarda bulunan malzemeler ve
çok kullanılma nedeniyle zarar görme riski taşıyan popüler magazinler
genellikle mikrofilm formata aktarılır.
Mikrofiş (microfiche): Basılı materyal sayfalarının imajların bulunduğu
4x6 inç ölçüsünde küçük levha şeklinde filmler. Bu filmlerin okunabilmesi için
bir mikrofilm okuyucu makina gereklidir. Bir metnin bir çok sayfası tek bir
levhaya sığdırılabilir. Başlıca üstünlüğü yer tasarrufu sağlamak ve uzun süreli
koruma sağlamaktır.
Mikroform (microform): Mikrofilm, mikrofiş, mikrobaskı gibi tüm mikro
reprodüksiyonlar.
Monografi (monograph): Genellikle belli bir çerçevede ele alınmış, tek bir
konu hakkında ve kendi içinde bir bütün olan, serilerden oluşmayan eser.
Örneğin, bir kitap ya da risale. Karşıtı süreli yayındır.
Multimedya (multimedia): Birden fazla format (baskı, resim, işitsel veya
görsel) kullanarak bilgiyi sunan herhangi bir bilgi kaynağı.
N
Nadir Kitaplar (rareboks):İçerikleri, ender oluşları, künye ya da yayın tarihi
özellikleri fiziki nitelikleri ya da durumları, taşıdıkları başka ayırt edici
özellikleri bakımından özel önem taşıyan kitaplar.
O
Onaylama (approvel): Çevrimiçi sistemlerde, bir iletinin bütünlüğünü doğrulayan işlem. Aynı
zamanda, belirli bir ağ veya sisteme erişim sağlamak için kullanıcı tarafından
girilmiş yetki şifresinin doğruluğunu onaylayan bir güvenlik işlemi.
Onaylı biyografi (authorizedbiography): Yazarın açık onayı ya da bazen doğrudan işbirliği ile
veya yazar ölmüş ise ailesinin izni ile yazılmış olan yaşam öyküsü.
OPAC (Kamuya Açık Çevrimiçi Katalog): Terminaller ya da iş istasyonları yoluyla erişilen
bilgisayara dayalı kütüphane kataloğu. Üniversite ve büyük halk
kütüphanelerinde kart katalog yerine kullanılır. Ayrıca “çevrimiçi katalog”
olarak ta adlandırılır.
Orijinal kataloglama (originalcataloging): Katalog bilgilerini başka bir kaynaktan elde edilen
verilerle sağlamak yerine doğrudan doğruya eldeki malzemenin kendisinden
hazırlamak anlamına gelir. Orijinal kataloglama emek yoğun olup genellikle
bilginin başka kaynaklardan sağlanamayacağı durumlarda kullanılır.
OCLC (Çevrimiçi Bilgisayar Kütüphane Merkezi): Kâr amacı gütmeyen bir kütüphane bilgisayar hizmeti
ve araştırma organizasyonu olup, bilgiye ulaşmada ve bilgi maliyetlerini
düşürme konusunda kütüphanelere yardım etmektir. OCLC, FirstSearch elektronik
sistemi sayesinde geniş bir veritabanı sunar. Buna dahil olan WorldCat,
kütüphaneler arası ödünç sistemini kolaylaştıran linklere sahip bir
kütüphanelerarası birleşik katalog sistemi olup bir çok özel konuda periyodik
dizinleri de vardır. OCLC aynı zamanda kütüphane tarafından materyalleri
işlemekte kullanılan kataloglama bilgisine erişme konusunda da yaygın şekilde
kullanılır.
Ö
Ödünç alma (borrow): Bir kaynağı belirli bir süre içinde okumak, dinlemek veya izlemek için
kütüphaneden ödünç almak üzere yapılan işlemidir. Ödünç alma süreleri
kütüphaneden kütüphaneye değişir. Kaynakların ödünç alma işlemi dolaşım/rezerv
masaları veya otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.
Ödünç alma hakkı: Genellikle bir kütüphane kartı için başvurma işlemi gerçekleştirmiş bir
kütüphane kullanıcısına tanınmış olan ödünç alma hakları. Bu haklar; çoğunlukla
kütüphanenin ödünç almaya açık olan koleksiyonlarından kitap veya diğer
kaynakların belirli bir süre için kütüphane dışına çıkarılması, kütüphanelerarası
ödünç kaynak alınması, özel koleksiyonlara erişim, vb. gibi hakları içerir.
Ceza ödemesi yapılmadığında bu haklar askıya alınabilir.
Ödünç verilmeyen materyal: (non -circulating) Okurlar tarafından
kütüphane dışına çıkarılamayan kütüphane malzemesi. Arşiv malzemeleri, nadir
eserler, referans malzemeleri, süreli eserlerin güncel sayıları buna dahildir.
Ödünç verilen materyal: (circulating) Okuyucular tarafından
kütüphane dışına çıkarılmasında sakınca olmayan eser.
Ödünç verme (lending): Bir kütüphanenin kullanıma sunulan koleksiyonundan
herhangi bir eseri kullanıcıya ödünç verme işlemidir. Bir kütüphane materyali
ödüç alınarak dışarı çıkarılmışsa elektronik katalog bu malzemenin dışarıda
olduğunu ve yeni okuyucular için erişilebilir olmadığını gösterir. Bu durumda
kullanıcılar sözkonusu materyal için sıraya girebilirler (hold).
Öz (Abstract): Kitap, makale ya da tez gibi bir eserin ana fikrini veya içeriğini anlatan
kısa özet.
Öz dergileri(abstractingjournal):Genellikle belirli bir araştırma alanında özetleri
(abstracts) yayınlamakta uzmanlaşmış süreli yayın.
Öz dizini (abstractindex):Bir öz dergisinin dizin cildi veya bölümü.
Araştırmacılar buradan başlık ya da yazar tarayarak derginin içeriğindeki
ilgili özetlere karşılık gelen numaraların listesini elde edebilirler.
P
PDF (Taşınabilir Belge Biçimi): Kaynak dokümandaki tüm fontları, formatı, renkleri,
sayfa numaralarını ve grafikleri koruyan evrensel bir dosya formatıdır. PDF
dosyaları içinde barındırdığı kaynağın orijinalliğini korur ve çoğu zaman orijinal
dokümanın fotoğrafı gibidir. PDF formatındaki bir dokümanı görebilmek ya da
aktarabilmek için AdobeAcrobat Reader yazılımının bilgisayarda yüklü olması
gerekir.
PIN (Kişisel Kimlik Numarası): Kişisel kimlik numarasının kısaltması. Bu kod
otomasyon sistemlerinde yetkili kullanıcıları teşhis etmede kullanılır. Sisteme
erişimi düzenleyen politikaya bağlı olarak PIN ya kullanıcı tarafından
yaratılır ya da başkası tarafından atanır. Pratik olarak bankacılık sektöründe
ortaya çıkmıştır ve bazı kütüphaneler ile kütüphane sistemlerinde lisans
anlaşmasıyla sınırlandırılmış elektronik kaynaklardan ve kütüphanenin erişimi
sınırlamayı tercih ettiği diğer hizmetlerden yararlanacak kayıtlı kullanıcıyı
onaylamada kullanılır.
R
Referans/ Danışma (Reference): 1. Kullanıcıların ihtiyacı olan bilgiyi sunma
hizmeti. 2. Bazen “referans” kelimesi, ansiklopediler, indeksler, el kitapları,
sözlükler vb. gibi kaynakları içeren koleksiyonunu adlandırmakta kullanılır. 3.
Bir esere alıntı yapmak da referans olarak bilinir.
Referans koleksiyonu (referencecollection): Ansiklopediler, sözlükler, el kitapları, rehberler
vb. gibi malzemeyi içeren ve ödünç verilmeyen materyallerdir. Koleksiyondaki
eserler genellikle her an kullanıcıların eli altında bulunması gereken
eserlerden oluşur.
Referans kütüphanecisi (referencelibrarian): Referans kütüphanecileri bilgiye ulaşma konusunda
uzmandırlar ve kullanıcılara hizmet ederler. Danışma masasında telefonla,
e-posta veya çevrimiçi yollarla kullanıcılardan gelen soruları cevaplarlar.
Ayrıca kütüphane kaynaklarının ve bilgi teknolojilerinin kullanımına yönelik
eğitimler verirler.
Rehber (guide): Çoğunlukla dizi halinde (örn. American Library Directory—Amerikan
Kütüphaneleri Rehberi) basılmış olan alfabetik veya kısaca sınıflandırılmış bir
düzen içinde belirli kişiler, şirketler, kuruluşlar, kurumlar, vb. hakkında
iletişim bilgisi (isimler, adresler, telefon/faks numaraları, vd.) ile diğer
gerekli ayrıntıların (bağlı kuruluşlar, konferanslar, basılmış eserler,
üyelikler, vd.) sunulduğu bir liste. Çoğu kütüphane, güncel rehberleri referans
koleksiyonlarında bulundurmaktadır.
Rezerv kaynaklar (reserveresources): Akademik kütüphanelerde, öğretim üyelerinden gelen
istek doğrultusunda kursu alan bütün öğrencilere kullanım fırsatı vermek üzere
sınırlı zamanda (genellikle bir dönem veya sömestr) kısa dönem (bir saat, üç
saat, gecelik, üç günlük vb) için ödünç verilen kaynaklardır. Bu kaynaklar
kütüphane içinde kullanılmalıdır.
Rekto (recto): Bir kitabın sağ sayfası olup tek numaralıdır. Versonun tersidir.
S
Sadece kütüphanede kullanılır (can only be usedin the
library):Kaynağın
üzerine yazılan (örn. referans kaynakları için REF etiketi) ve kütüphane içinde
kullanılabileceğini ve özel düzenlemeler dışında ödünç alınamayacağını
göstermek için katalog kaydına eklenen dolaşım statüsü bilgi notudur. Referans
kitapları, süreli yayın indeksleri, ciltli veya ciltsiz süreli yayınlar
genellikle kütüphane içinde kullanılırlar. Nadir eserler ve el yazmaları gibi
özel koleksiyonların kullanımı ise kütüphanenin içinde belirlenmiş oda ve
alanla sınırlanabilir.
Sayı/ yayın (issue):Süreli yayın dizisi içinde sayı almış yayın.
Sayısal kütüphane (digitallibrary):Kaynaklarının önemli bir bölümünü makinece-okunabilir
formatta (baskı veya mikroform haricinde) sunan ve bilgisayarlarla erişilebilir
yapan kütüphane. Sayısal içerik yerel olarak kayıtlıdır veya uzaktaki
bilgisayar ağlarından erişilebilecek durumdadır.
Seriler (serials): 1) Birbirini izleyen bölümler şeklinde yayınlanmış eserler olup genellikle
düzenli aralıklarla çıkarılır ve uzun süreceği öngörülür. Süreli yayınlar,
gazeteler, magazinler, yıllıklar, dergiler, tutanaklar, konferans raporları ve
numaralandırılmış monografik seriler böyledir. 2) Kollektif bir başlık altında
toplanmış ayrı eserler grubu.
Sınıflandırma(classification): Materyallerin konulara göre belirli gruplara
ayrılması ve düzenlenmesi. Fırat Üniversitesi Kütüphanesinde kullanılan
sınıflandırma sistemi Dewey Onlu Sınıflama Sistemidir.
Sınıflandırma numarası (classificationnumber): 1) Katalogda ve kitabın sırtında görülen numaranın
ilk bölümü olup eserin sınıflandırma sistemindeki yerine ve raflardaki fiziki
konumuna işaret eder. Aynı sınıflandırma numarasına sahip tüm kitaplar aynı
konu hakkındadır. Örnek: 956.1024(956=Türkiye Tarihi, 1024= Cumhuriyet Dönemi,
Atatürk Dönemi)
Sınırlama (limitation): Kullanıcıya tarama yaparken kullandığı terimleri
içeren kayıtlara erişimini sınırlamada çeşitli parametreler kullanma imkanı
veren iyi tasarlanmış bir çevrimiçi katalog ya da bibliyografik (kaynaksal)
veri tabanı yazılım programı özelliğidir.
Sözlük (dictionary): Belirli bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcükleri ve her bir sözcüğün
anlamı, etimolojik kaynağı, söyleniş biçimi gibi bilgileri sunan veya belirli
bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcüklerin bir başka dildeki
karşılıklarını gösteren kitaptır.
Sözlük katalog (dictionarycatalog): Bütün girişlerin (yazar, başlık, konu ve ek girişler)
tek bir alfabetik dizi olarak düzenlendiği katalog.
Sunucu (servers): Aynı ağ içindeki diğer kullanıcı bilgisayarlarından veri veya program
dosyaları indirme gibi isteklere cevap vermek için programlanmış ana
bilgisayar. Ayrıca ağ üzerinden kullanıcıların çalışabilmesini sağlayan
yazılımı da ifade eder. Sunucular yerine getirdikleri fonksiyonlara göre
sınıflandırılırlar (uygulama sunucusu, veri tabanı sunucusu, faks sunucusu,
dosya sunucusu, yerel ağ sunucusu, posta sunucusu, kontrollü erişim sunucusu,
terminal sunucusu, web sunucusu vb.)
Süreli yayın (periodical): Genellikle yılın çeşitli zamanlarında, aylık,
haftalık yayınlanan dergi, magazin ve gazete gibi yayınlar. Süreli yayınların
genellikle cilt ve sayı numaraları vardır. Dergi, magazin, periyodik ve süreli
yayın kelimeleri birbirinin yerine kullanılabilir.
Süreli yayın dizini (periodicalindex):Belli bir grup süreli yayında bulunan makaleleri
konuları ve yazarları itibariyle listeleyen eser. Bazı periyodik dizinler
geneldir. Bazıları ise belli alanları kapsar. Bu dizinler atıfları, özleri
(abstarct) ve bazen de makalelerin tam metinlerini sağlarlar.
T
Takım (set): Bir
bibliyografik betimlemede tek bir malzeme gibi işlem gören iki veya daha fazla
malzeme. Örnek; çok ciltli bir ansiklopedi veya ekinde CD-ROM olan bir ders
kitabı.
Tam metin (fulltext): Bir veya birkaç dergi, magazin ve/veya gazetede
basılmış makalelerin ya da tek bir çalışmanın tamamınısağlayan elektronik
kaynaktır.
Telif hakkı (copyright): Edebi, dramatik, müzikal, artistik ve diğer
entellektüel eserler gibi "özgün yaratıcılık yapıtları"nı oluşturan
eser sahiplerine kanunlar tarafından sağlanan bir koruma biçimi. Telif hakkı
Türkiye'de 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile koruma altına
alınmıştır.
Tez (thesis): Akademik
eğitim sürecinde daha yüksek derece alabilmek için hazırlanması öngörülen
bilimsel inceleme. Ayrıca bakınız Doktora tezi.
TOC (İçindekiler Tablosu): Bir kitabın bölüm başlıkları ve diğer bölümlerinin ya
da dergi içindeki makalelerin hangi sayfalarda başladığını gösteren liste. Sadece
“içindekiler” olarak da tanımlanır.
Tüm hakları saklıdır (allrightsreserved): Bu ibare yayımlanmış bir eserde genellikle bir
kitabın başlık sayfasının arka yüzüne yazılır. Mevcut telif hakları mevzuatına
göre bütün hakların eser sahibine ait olduğunu ve ihlali halinde 5846 sayılı
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na göre dava hakkı doğacağını bildiren resmi
ifadedir.
Transit halinde(in transit): Kaynak kütüphaneye dönmüş fakat henüz raftaki yerine
yerleştirilmemişse, katalogda durumu “transit halinde” olarak görünür.
Kullanıcıların transit halinde kaynağa hemen ihtiyacı varsa Danışma Masası’ndan
istek yapabilirler.
U
URL (Tekbiçim Kaynak Konumlayıcı):Tekbiçim Kaynak Konumlayıcı veya web adresi. Örneğin
Fırat Üniversitesi Kütüphanesi URL adresi : http://kutuphane.db.firat.edu.tr/
Uygulama (application): Eğitmen veya referans kütüphanecisinin gösterdiği
araştırma yöntemlerini, öğrenci veya kullanıcının genellikle bilgisayar
ortamında uygulayarak izlemesine fırsat veren kütüphane eğitimi veya bire bir
yapılan referans işlemidir. Bu uygulamalı deneme çoğunlukla ders anlatma
yönteminden daha etkin olabilmektedir.
Ü
Üç ayda bir çıkan (quarterly): Yılda dört defa yayınlanan. Ayrıca ilkbahar, yaz,
sonbahar ve kış dönemlerinde çıkan yayınları da ifade eder. Birçok akademik
dergi üç aylık olarak yayınlanır.
Üç yılda bir çıkan (every three years): Her üç yılda bir yayınlanan.
V
Veri tabanı (database): Çeşitli amaçlar için düzenlemeler yaparak farklı
yollarla erişilebilen bilgisayar sisteminde kaydolmuş bilgi birikimi.
Kütüphanelerde genellikle elektronik kataloglar ve dizinler anlamına gelir.
Verso: Bir kitabın
sol taraftaki sayfası olup çift numara taşır. Rektonun tersidir.
Y
Yayım aralığı (frequency): Seri şeklindeki yayınların hangi aralıklarla
yayınlandığı. Kütüphanelerde sıklıkla rastlanılan frekanslar şunlardır: Günlük,
haftalık, iki haftada bir, ayda iki kere, aylık, iki ayda bir, yılda dört kere,
yılda iki kere, yıllık, üç yılda bir, düzensiz (takvimi olmayan).
Yazar(author): Bir belgeyi yazan veya düzenleyen kişi(ler) veya kuruluş(lar). Bilgi
ararken yazarın adından da tarama yapmak bir arama seçeneğidir.
Yazar girişi (authorentry): Bir katalog, fihrist veya bibliyografyada bir eserin
adı ilk geçen yazarı için açılmış olan onaylı giriş. Bu bir şahıs veya kurum
olabilir. Çoğu kütüphane kataloglarında yazar girişi ana giriştir.
Yazar işareti / yazar numarası(author mark):Bir yazarın soyadını temsil eden harfler, rakamlar ya
da başka simgeler. Bu işaretler kataloglama yapan kütüphaneci tarafından, söz
konusu malzemeyi benzerlerinden ayırt etmek için sırt numarasına eklenir. Yazar
işaretine bir de eser işareti eklendiği zaman ortaya çıkan sonuç kitabın
sınıflandırma numarasıdır.
Yeni basım - yeni baskı (reprint – reissue):1) Orijinal basımdan sonra yapılan ancak aynı yazı
biçimi ve aynı içeriği kullanan kitap, (reprint); 2) Bir eserin yeni bir
biçimde veya yeni bir fiyatla yeniden basılması (reissue). Ana metin
değişmediği için ilaveli veya gözden geçirilmiş yeni basımdan (newedition)
farklıdır.
Yer numarası (callnumber): Belirli bir kaynağın kütüphanedeki yerini tanımlayan
ve kütüphane koleksiyonu içindeki organizasyonunu sağlayan harf ve/veya rakam
grubu. Fırat Üniversitesi Kütüphanesi’nde Dewey Onlu Sınıflama Sistemi
kullanılmaktadır. Yer numaraları hem katalogda listelenir hem de kitabın
sırtına yazılır.
Yılda iki kere (twice a year):Altı ayda bir yayınlanan. Her altı ayda bir yayınlanan
süreli yayını da ifade eder.
Yıldönümü basımı (anniversaryedition):Daha önce yayınlanmış bir eserin güncelleştirilmiş
özel bir basımı. Bu basıma ek malzemeler konmuş olabilir. Bir önsöz veya bir
son söz gibi. Kapak tasarımı biçim, grafik ve resimler değiştirilmiş olabilir.
Yıldönümü basımlarının çoğu klasik ya da standart eserler için yapılmakta olup
ilk basımdan genellikle yirmi ya da daha fazla yıl sonra gerçekleştirilir.
Yıllık (annual): Bir
derneğin veya kuruluşun tutanaklarını ya da belirli bir disiplin veya inceleme
alanının olaylarını ve gelişmelerini kaydeden süreli yayın.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder