oğuz atay

Düşündüğümüz kadar değil yaptığımız kadarız. Atay’ın karakterleri eyleme geçemezler, istediklerini yaşayamamanın, kendisi olamamanın sıkıntısından kendi düşlerinin büyüsünde oyun oynayarak kurtulmaya çalışırlar. Ancak bu sonsuz bir unutuş değildir ve oyunun doruğunda büyüsünden çıkmak tam bir çıldırma anı demektir. Hiçbir şey ucuzundan gerçekleşmiyor, onun sanatı da hayatı pahasına olduğu için bu kadar özgündür. Bu tabii ki her tür okuru etkiliyor. Aydın olmakla toplumun palyaçosu olmak arasındaki ayrım, her Oğuz Atay okuru tarafından yapılamıyor ne yazık ki! Atay’ın yazdıklarında yoğun bir iç hesaplaşma vardır. Bir öz eleştiriden çok bu iç hesaplaşma denilen süreci yeni insanı doğurabilecek bir yoğunluk olarak algılıyoruz. 

 

 Oğuz Atay, Türk edebiyatının en kırılgan ama en keskin aynasıdır; onun metinleri, yalnızca bireyin iç dünyasını değil, toplumun çürüyen yüzeyini de acımasız bir zarafetle yansıtır. Atay’ın edebi evreni, modernitenin yarattığı yabancılaşma duygusunun, bireyin içsel çatışmalarıyla örülmüş bir labirenttir. Bu labirentte yol almak, okurun yalnızca metni değil, kendini de okumasını gerektirir. Çünkü Atay’ın karakterleri, birer kurgu değil; varoluşun sancılı izdüşümleridir. Onlar, tutunamayanlar değil, tutunmayı reddedenlerdir—çünkü tutunmak, çoğu zaman teslim olmakla eşdeğerdir.

Atay’ın dilinde bir kırılma vardır; geleneksel anlatının sınırlarını zorlayan, ironiyi bir düşünce biçimi hâline getiren bir kırılma. Bu kırılma, yalnızca biçimsel değil; ontolojiktir. “Tutunamayanlar”da Selim Işık’ın sessizliği, “Tehlikeli Oyunlar”da Hikmet Benol’un iç monologları, bireyin toplumla kurduğu sahte bağların çözülüşünü temsil eder. Atay, karakterlerini konuşarak değil, susarak konuşturur; çünkü gerçek acı, kelimelerle değil, kelimesizlikle ifade edilir. Bu suskunluk, bir eksiklik değil; bir direniştir. Ve bu direniş, Atay’ın edebi tavrının en belirgin çizgisidir.

Oğuz Atay’ın metinlerinde zaman, lineer bir akış değil; parçalanmış bir bilinç hâlidir. Geçmiş, şimdi ve gelecek, karakterlerin zihinsel devinimlerinde iç içe geçer; bu devinim, okuru metnin dışına değil, içine çeker. Atay’ın anlatısı, bir roman değil, bir düşünsel deneyimdir. Her cümle, bir sorgulama; her paragraf, bir yüzleşmedir. Bu yüzleşme, yalnızca bireyin kendisiyle değil, toplumun dayattığı normlarla da gerçekleşir. Atay, edebiyatı bir kaçış değil; bir hesaplaşma alanı olarak kurar. Ve bu alan, okurun konforunu değil, bilincini hedef alır.

Son kertede Oğuz Atay, bir yazar değil; bir düşünce biçimidir. Onun metinleri, yalnızca okunmaz; yaşanır, hissedilir, sorgulanır. Atay’ın edebiyatı, Türkçenin sınırlarını zorlayan, düşüncenin derinliklerine inen bir arayıştır. Bu arayış, bir sonuca ulaşmaz; çünkü Atay’ın dünyasında cevaplar değil, sorular kutsaldır. Ve bu sorular, bireyin kendiyle kurduğu en dürüst diyaloğun kapısını aralar. Oğuz Atay, bu kapının ardında bekleyen sessiz bir bilgedir—görünmeyen ama hissedilen, konuşmayan ama düşündüren. Onun edebiyatı, yalnızca bir dönem değil; bir varoluş hâlidir.