Kütüphane Terimleri Sözlüğü

A

AACR2(Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları’nın ikinci baskısı)(Anglo-AmericanCataloguingRules): Tanımlayıcı kataloglama ile erişim noktaları için genel kurallar.
 

Açık raf - açık depo sistemi(openaccess): : Kapalı raf (kapalı depo) sisteminin tersi olup kullanıcıların kitap raflarına serbest erişimini tanımlar. Kullanıcılar, okumak veya ödünç almak istedikleri kitapları raflardaki yerlerinden kendileri alabilirler.

Alan(field) : Bir veritabanında bir kaydın belli bir veri türüne ayrılmış bölümü. Örneğin, bir kütüphane kataloğunda yazar, başlık, ISBN, konu başlıkları birer alandır.

Almanak (almanac) :Takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya alanlarda bilgiler içeren yıllık bir yayındır.

Anahtar kelime (keyword) : Bir başlıkta, özde ya da bilgi kaynağı metninde bulunan, çoğunlukla bir arama terimi olarak kullanılan ve konuya işaret eden önemli veya akılda kalıcı bir kelime veya terimdir.

Anonim eser (anonymouswork): Yazarı belli olmayan eser.

Ansiklopedi (encyclopedia): Tüm bilgi dallarında veya belirli bir bilgi dalında (tarih veya kimya gibi) ayrıntılı bilginin bulunduğu eser. Çoğunlukla içindeki makale veya kayıtlar alfabetik düzenlenmiştir.

Antoloji (anthology) : Genellikle belli bir konu, tür veya dönem hakkında değişik yazarlar tarafından yazılmış eserlerin toplandığı kitap.

Arşivler (archives):1) Kişi ve kurumlara ait ve ilgili kişi, kurum ve konu açısından önemli sayılan, korunması gereken belge;    2) bu tür belgelerin korunduğu yer.

Atlas (atlas): Genellikle haritalardan oluşan ciltli eser. Başka konularda, örneğin anatomi gibi, resimli levhalardan oluşan eserlere de denir.

Ayrı baskı (offprint) : 1) Bir makalenin yer aldığı süreli yayından ayrı olarak basılan fakat içinden alındığı süreli yayının kapak sayfalarını, numaralanmasını koruyan kopya; 2) (separatereprint) Asıl basımdan alınıp daha ileri bir tarihte ayrıca basılan bir dergi makalesi ya da kitap bölümü.

Ayrıca bakınız (see also) : Çoğunlukla kataloglarda, ansiklopedilerde veya sözlüklerde bulunan bilginin ek kaynağına yapılan gönderme. Örn. baskıayrıca bkz.baskı makinesi

B

Bağlayıcılı yapı (syndeticstructure): Bir katalog veya dizinde bulunan başlıkları, başka başlıklara "bakınız veya ayrıca bakınız şeklindeki" çapraz referansları içeren sistem.

Barkod (barcode): Bilgisayar tarafından okunabilen birbirine yakın konumlandırılmış çubuklardan oluşan küçük bir etiket. Kitaplarda ve üniversite kimliklerinde bulunan barkodlar kütüphaneden herhangi bir kaynağı ödünç alırken kullanılmaktadır.

Baskı (print): Bir eserin aynı kurgulama ile basılmış tüm kopyaları. “Yeni baskı” veya “ikinci baskı” gibi baskıda yapılan değişiklikler eserin yenilenmiş veya içeriğinin değişmiş olduğu anlamına gelir.

Baskısı mevcut kitap (boks in print): Normal kitap ticareti kanalları kullanılarak satın alınması mümkün olan baskısı mevcut tüm kitaplar.

Başlık (heading): Bir kitabın, makalenin veya bir bilgi kaynağının adı.

Belge sağlama( proofing a document) :Kütüphane kullanıcılarına bilgi kaynaklarını veya fotokopilerini sağlama hizmeti. Bazı kütüphaneler belge sağlama hizmetlerini uzaktan eğitim öğrencileri, öğretim üyeleri veya lisansüstü öğrencilerle sınırlı tutmaktadırlar.

Bibliyografik gönderme / referans(bibliographiccitation) : Kataloglarda, dizinlerde ve literatür kaynakçalarında kullanılan ve bir yayının teşhis edilmesine yarayan bilgi. Formatları değişebilir ama bir kitap göndermesi (atıf) genellikle en azından yazar, başlık, yayıncı ve yayın tarihi hakkında bilgiler içerir. Bir makale göndermesi ise yazar, başlık, tarih ve makalenin içinde yer aldığı süreli yayın hakkında bilgiler içerir.

Bibliyografik veritabanı (bibliographicdatabase): Bir katalog veya dizinin elektronik versiyonu. Elektronik bir veritabanını kullanan kullanıcı, yayın, yazar, konu, başlık ya da başka tarama terimleri altında araştırma yaparak aradıklarını bulabilir.

Bibliyografya/Kaynakça (bibliography): Bir araştırma metni veya bir başka belgenin yazılmasında başvurulan kaynakların referans listesi. Ayrıca bakınız Referans.

Bilgi okuryazarlığı (Information literacy):Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ne zaman ve neden ihtiyaç duyulduğunu, nerede bulunabileceğini, nasıl değerlendirileceğini ve etik bir biçimde nasıl iletileceğini bilmektir.

Bilimsel süreli yayın (dergi)(Academicjournals):Genellikle magazin türü dergilerden daha “akademik” olan süreli yayınlar. Örn. Nature, EnvironmentalGeology, AmericanJournal of HealthBehavior.

Birincil kaynaklar (Primarysources): Olayların orijinal kayıtları/kaynakları, örneğin günlük, gazete makalesi, mahkeme tutanağı veya bilimsel doküman.

Biyobibliyografya(bio-bibliography):Eserlerin yazarı veya yazarları hakkında yaşam öyküsel kısa bilgi içeren bibliyografya.

Büyük boy kitap/dergi (oversized boks):Büyük boy olması nedeniyle kütüphanede normal raflara yerleştirilemeyen ve ayrı bir rafa ya da raf ünitelerine konulan kitap/dergi.

C

Ceza (Library Fines):Kütüphane kaynaklarının iade edilme zamanında getirilmemesi halinde ödünç alanın (kullanıcının)ödeyeceği para tutarı.
 

Cilt (volume): Bir periyodik yayının genellikle bir yıllık sayılarının toplamı.

Ciltli (volumed): Kumaş veya deri ile kaplanmış cilt.

Cutter numarası (cutternumber): Sınıflandırma numarası (callnumber) içinde, konu numarasından sonra gelen ve eserin yazarını ve başlığını sınıflama sistemine göre kodlayan numara (=kitap numarası). Bulucusu Charles AmmiCutter'ın adını taşır.

Ç

Çapraz gönderme (cross-reference): 1) Kullanıcıyı, bir katalog veya dizinde, bir konu veya addan bir başkasına gönderen yönlendirme; 2) "...." de bakınız diye atıfta bulunan ayrıntılı işaret fişi.

Çoklu arama (multiplesearch): Çoklu ağ arama motorlarını tarayarak ve sonuçları birleştirerek en yüksek düzeyde erişimi mümkün kılmak amacıyla tasarlanmış olan yazılımı kullanarak yapılan bilgi taraması. Bu terim ayrıca çoklu elektronik kaynaklara daha genel anlamıyla tek bir noktadan erişim anlamında da kullanılır.

D

Dar Terim (narrowterms): Hiyerarşik bir sınıflama sisteminde bir başka terimle konunun alt konu başlığını ifade eden bir konu başlığı veya tanımlayıcıdır. Örneğin “Kütüphanecilik” altında “Müzik kütüphaneciliği”.

Dipnot (postscript):Bir metinde herhangi bir noktayı açıklamak, bir varsayımın dayanağını göstermek ya da bir fikir, kavram, alıntı veya bilginin kaynağını belirtmek için bir bölümün veya kitabın sonuna yerleştirilen not. Dipnot gibi, bu notlar da üstsimge olarak numaralandırılır ve metin içerisindeki sıraya göre liste halinde gösterilir.

Doktora tezi (PhDthesis): Doktora derecesi alabilme koşulu gereği lisansüstü öğrencisinin sunduğu bir konu hakkında genişletilmiş biçimdeki yazılı incelemesi (kitap gibi). Ayrıca bakınız Tez

Dolaşım(Circulation):Dolaşım ve Rezerv Masalarından yürütülen işlemler. 1. Kullanıcılara kitapların (veya diğer kaynakların) ödünç verilmesi ve ödünç alınan kaynakların kaydının tutulması. 2. Belirli bir süre içinde kütüphanenin dışında kullanım için ödünç verilen ciltlerin toplamı.

Dizin (indeks): Bir grup verinin içeriği hakkında liste veya sistematik rehber. Örneğin, süreli yayınlar dizini ya da bir kitabın arkasındaki dizin (indeks/ fihrist) gibi. Genellikle konuya, yazara veya anahtar sözcüğe göre düzenlenen dizinlerin, elektronik ortamda olanları, sağladığı kolaylıklar nedeniyle tercih edilir.

E

Ek (supplement): Bir e-posta iletisi eşliğinde gönderilen ayrı bir dosya (örn. metin, XL sayfası, grafik, ses veya video görüntü kaydı).

El kitabı (handbook): Çabuk referans için hazırlanmış, bir konu hakkındaki olguları toplayan ya da belirli görevlerin yerine getirilmesi için yöntemleri, işlemleri anlatan kitap.

El Notları (handnotes): Genellikle bir köşesinden zımbalanmış bir veya birkaç basılı sayfa olup, bir toplantıda yapılan sözlü sunum veya eğitimin değindiği konuları bir araya toplayan (özet, taslak, PowerPoint slayt kopyaları) ya da ek bilgi içeren (destekleyici bilgi, örnekler, okuma önerileri, iletişim bilgileri, vd.) ve sunum/eğitim sırasında katılımcılara dağıtılan notlar.

El yazması (manuscript): Basılıdan ziyade el yazısı ile yazılmış veya daktilo edilmiş olan metin.

Elektronik kaynak (electronicresources):Bir cd-rom sürücüsü gibi direkt olarak bilgisayara ya da İnternet gibi uzaktan bir ağa bağlanılarak bilgisayar üzerinde işletilen ve okunan veri ve/veya bilgisayar program(lar)ından ibaret materyal. Bu kategori;yazılım uygulamaları, elektronik metinler, bibliyografik veri tabanları, kurumsal arşivler, web siteleri, elektronik kitaplar , elektronik dergi koleksiyonları ve benzerlerini içermektedir.

Elektronik/e-dergi (electronicjournals):Bir derginin İnternet’te veya bir CD-ROM gibi elektronik olarak veya bilgisayar ortamında sunulmuş hali.

Elektronik/e-kitap (Electronic boks): Bir kişisel bilgisayar veya e-kitap okuyucusu (standart boyuttaki bilgisayarlarda kullanılan bir yazılım veya sadece okuyucu olarak kullanılan kitap boyutundaki bilgisayar) ile okunması tasarlanan geleneksel basılı kitabın sayısal sürümü.

Elektronik/e-rezerv: Bilgisayar görüntü ekranından okunabilir biçimde düzenlenmiş ders rezerv kaynaklarının elektronik sürümü. Ayrıca bakınız Rezerv kaynaklar

Erişim (access): Bir kütüphaneye ya da kütüphane koleksiyonlarına girme veya ulaşma. Kütüphanelerde kapalı raflar, nadir eserler ve özel koleksiyonlar gibi bazı bölümlere erişim kısıtlanabilir. İnternet üzerinden erişim ise bir bilgisayar sistemini ve elektronik kaynağı kullanmayı gerektirir; kullanıcılara erişim şifreleri verilir.

Erişim şifresi (Access password): Kullanıcı adı, şifre ya da PIN kodu gibi kimlik gösteren bir parola. Kullanıcılar herhangi bir elektronik ortama erişim sağlamak istiyorlarsa bu şifreyi doğru kullanmak zorundadır. Erişim şifresinin bir adı da onay şifresidir.
 

F

FTP (Dosya Aktarım Protokolü) (file transfer protocol): Bir bilgisayardan bir başka bilgisayara elektronik dosyaların aktarımında kullanılan yöntem.

Folyo (folio) : Standart kütüphane raflarına yerleştirilemeyen büyük kitap. Bkz. kitap boyu

G

Gazete (Newspaper):Genel bilgi, coğrafi alan veya belirli konudaki (işletme, kültür, eğitim gibi) çeşitli bilgileri içeren yayın. Genellikle günlük olarak yayınlanır.

Gelişmiş arama - mantıksal arama işleci (advancedsearch) (booleanoperator): Kullanıcılarınveri tabanları, kataloglar ve başka alanlarda daha detaylı ve titiz araştırmalar yapmalarına yardım edenVE, VEYA, DEĞİL mantıksal operatörlerini kullanan yazılım araçları.

Genişletilmiş terim (extendedterm): Hiyerarşik sınıflandırma sistemi içinde, bir başka terimi alt grup olarak içeren konu başlığı veya tanımlayıcısı. Örneğin, “Kütüphaneler” genişletilmiş terim olarak “Okul Kütüphaneleri” altında listelenilir.

Giriş - madde başı:(entry)Bir katalogda veya fihristte her bir yayının madde başı şeklinde ayrı olarak listelenmesi. Eserler için genellikle üç tip giriş vardır; yazar, başlık ve konu.

Günlük (Diaries): Genellikle Pazar haricinde, günlük olarak yayınlanan. Özellikle gazete gibi günlük yayınlanan süreli yayın anlamında da kullanılır.

H

Haftalık (weekly): Haftada bir yayınlanan. Ayrıca haftada bir yayınlanan süreli yayın olarak da adlandırılır. Birçok haber magazini ve bazı gazeteler haftalık yayımlanmaktadır.

Hakemli dergi (refereedjournals): Uzmanlığı yazarınkine benzer düzeyde olan bilim adamları tarafından içeriği gözden geçirilmiş bilimsel makalelerin yer aldığı dergiler.

Her hakkı saklıdır (allrightsreserved): Genellikle basılmış bir kitabın başlık sayfasının sol tarafında veya üstünde görülen, geçerli telif hakları kanununca verilmiş bulunan tüm hakların telif sahibine ait olduğunu ve herhangi bir ihlal karşısında hukuki yola başvurabileceğini belirten resmi bildirimi içeren ibare.

I

ISBN (Uluslararası Standart Kitap Numarası): Bir kitabın yayınlanmadan önce belirli bir basımına verilen 10 haneli özel kod. 1 Ocak 2007’den beri Uluslararası Standart Kitap Numaraları 13 haneden oluşmaktadır.

ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası): Bir yayın dizisinin belirli bir başlığına (bir dergiye) verilen 8 haneli özel kod.

ILL (Kütüphanelerarası Kitap Ödünç Alma): Kullanıcının ihtiyacı olan ve kütüphane sisteminde bulunmayan kaynakları diğer kütüphanelerden sağlama hizmeti.

İ

İade etme (due):İade tarihinde veya zamanından önce kütüphaneden ödünç alınan kaynağın geri getirilmesidir. Ödünç alınan kaynağın iade edilme süreleri kütüphaneden kütüphaneye değişir. Kaynakları iade etme işlemi Dolaşım/Rezerv Masaları veya otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.

İade tarihi (duedate):Ödünç alınmış kütüphane kaynaklarının iade edilmesi veya yenilenmesi gereken tarih.

İki ayda bir (bimonthly): İki ayda bir yayınlanan (yılda altı kez). Aynı zamanda her iki ayda bir yayınlanan bir süreli yayını da ifade eder.

İki haftada bir (biweekly):İki haftada bir yayınlanan. Aynı zamanda iki haftada bir yayınlanan süreli yayını da ifade eder.

İki yılda bir (biennially): Her iki yılda bir yayınlanan. Aynı zamanda her iki yılda bir yayınlanan bir süreli yayını da ifade eder.

İkincil kaynaklar (SecondarySources):Birincil kaynakları analiz eden kitap ve dergi makalesi gibi kaynaklardır. İkincil kaynaklar, genellikle tarihi yazmalar ya da günlükler gibi doküman veya orijinal araştırmalarda bulunan veri veya kanıtın değerlendirmesini veya yorumunu yaparlar.

İşlemdeki malzeme (Material in process):Kataloglanma, etiketlenme/ numaralanma gibi teknik işlemlerden geçmekte olan, yeni edinilmiş kütüphane malzemesi. Bu tür malzemeyi talep eden okurlar ödünç verme bölümüne başvurabilirler.

K

Kablosuz (wireless): Kablo yerine elektrik veya elektromanyetik dalgalar yoluyla uzaya mesaj gönderen herhangi bir elektronik alete verilen ad.

Kampus dışı erişim (off-campusaccess):Kampus dışından kullanıcı adı, ID numarası ve PIN numarası gibi kimlik doğrulama bilgilerini kullanarak kütüphane web sitesi aracılığıyla veri tabanlarına erişim.

Kapalı raf (closedshelf):Kullanıcıların istedikleri materyali raflardan kendilerinin alması yerine, bunların kütüphane personeli tarafından alınıp kullanıcıya verilmesine göre düzenlenmiş koleksiyonlar. Kapalı raflar, arşiv malzemesi ve nadir eserler gibi genellikle özel koruma ve bakım gerektiren malzemeler içindir.

Katalog (catalog): Kitap, dergi, harita ve/veya video gibi kaynakların belirli bir sıralamada düzenlenmiş listesi. Bu liste genellikle bir koleksiyonun, kütüphanenin veya kütüphane grubunun kaynaklarını kayıt altında tutarak onları tanımlar ve indeks şeklinde düzenler.

Kataloglama (cataloging): Bir kütüphanenin katalog bölümünde gerçekleştirilen tüm materyallerin giriş/kayıt ve sınıflandırma işlemi. Katalog işlemelerine bir eser hakkındaki betimleyici bilgiler (yazar, başlık, fiziki özellikler, gerekli notlar vb.) dahil olduğu gibi materyali raflarda uygun yere yerleştirmek için zorunlu olan konu başlıkları ve sırt numaraları işlemleri de dahildir.

Kavramsal dizin (thesaurus): Bir indeks veya veri tabanında kullanılan denetimli sözlük (standardize edilmiş kelime veya sözcük listesi). Kavramsal dizin kullanılmakta olan terimlerin alfabetik listesidir. Kavramsal dizin ayrıca terimler arasında eşanlamlı veya ilişkili terim, hiyerarşik düzenlemeler (dar terim, geniş terim) ve günümüzde artık kullanılmayan eski terim ve sözcükleri içerir.

Kaynak ayırtma (sourcereserving): Kullanıcının ödünç almak istediği ancak başka bir kullanıcıda olan bir kaynağı kütüphaneye iade edildiğinde kendisinin kullanımı için ayrılmasını istemesidir. “Kaynak ayırtma” isteği genellikle dolaşımda olan herhangi bir kütüphane kaynağı için bir kişinin yardımı ile ya da çevrimiçi yapılabilir.

Kayıt (record) : Bir tek giriş altında toplanmış ve erişilebilir veri alanlarını içeren kayıt. Yazar, başlık, yayıncı, özet, sırt numarası gibi kayıtlar veri alanı örneğidir. Bir süreli yayın dizininde her atıf bir kayıttır.

Kitap (book): Bir konuda yazılmış göreceli anlamda uzun bir eser. Basılı veya elektronik ortamda olabilir.

Kitap numarası (book number) : Kitabın sırtında bulunan sınıflandırma numarasının bir bölümüdür ve konulara göre verilmiş olan sınıflandırma numarasından sonra gelir. Üzerinde bulunduğu materyalin, aynı konu sınıflandırmasının içindeki diğer materyallerden ayırt edilmesini sağlar. Kitap numaraları, yazar numarası ve eserin başlığını kodlayan numaralardan oluşur; materyallerin, belirli bir sıralama düzeninde raflara yerleştirilmesi için verilir. (bakınız cutter numarası)

Koleksiyon (collection): Bu terim; kütüphanenin bütün kaynaklarından oluşan koleksiyonunu veya nadir eser koleksiyonu ya da referans koleksiyonu gibi ortak bir niteliği olan belli koleksiyonlarını tanımlar.

Kolektif başlık (collectivetitle):Birden fazla eserden oluşan malzemenin genel başlığı.

Kompendiyum(compendium): Bir konuyu kısa ve özlü olarak ele alan el kitabı veya ansiklopedi gibi bir eser.

Kongre Kütüphanesi sınıflama sistemi (Library of CongressClassification (LCC)): Washington D.C.' deki Kongre Kütüphanesi'nin kullandığı bu sınıflama sistemi dünyadaki araştırma üniversitelerinin çoğu tarafından kullanılmakta olan sistemdir. Sistem alfabenin harflerine dayanır; alt bölümler olarak da yine harfleri, sayıları ve onluk haneleri kullanır. Bu sistem Dewey sistemine göre daha geniş sayıda temel bilgi alanlarını kapsar. Ayrıntılı bilgi için: http://www.loc.gov/catdir/cpso/lcco/

Konsorsiyum (consortium): İşbirliği yaparak belirli hedeflere ulaşmaya çalışan iki veya daha fazla kurumun resmi birlikteliği (örn. Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu - ANKOS).

Konu (subject): Bir araştırma veya tartışmanın etrafında döndüğü ana fikir.

Konu başlığı (subjectheading): Kitap, dvd gibi bir kaynağın ve veri tabanı ya da kataloğun konusal içeriğini açıklayan kelime veya deyim. Kütüphane’de Library of Congress Konu Başlıkları kullanılmaktadır.

Kullanıcı adı (user name): Yetkili bir kullanıcının bilgisayar sisteminde bir oturumu açmak ve kaynaklara ulaşabilmek için girmesi gereken, genellikle isim, soyadı ve girilen ismin baş harfleri ile bir veya bir kaç sayıdan oluşan kalıcı bir kod.

Kullanıcı kimliği (User ID): Bilgisayarla işletilen kaynakların belirli bir kullanıcısına ait başka bir benzeri olmayan bir sayı veya isim. Kullanıcı kimliği kütüphane kaynaklarına uzaktan erişim için gereklidir.

kurumsal yazar (corporateauthor): Bir eserin yazarı kabul edilen kuruluş.

Kümülatif dizin(cumulativeindex): Daha önce yayınlanmış (genellikle) yıllık dizinlerin derlemesi. Son kümülatif dizin daha önceki dizinlerdeki bilgiyi de içerdiği için öncekiler tasfiye edilebilir.

Künye (imprint) : Bir kitabın yayın bilgilerini içeren bilgi. Genellikle yayıncının adını, yayın yerini ve yayının tarihini kapak sayfasında verir.

Kütüphaneciye sor (ask a librarian): Bir kütüphanenin kendi koleksiyonu ya da diğer alanlarıyla ilgili bilgi almak üzere elektronik ortamda referans kütüphanecisine soru iletme yöntemi.

Kütüphanelerarası ödünç (interlibraryloan (ILL)): Kütüphaneler arasında bir işbirliği sistemi olup kullanıcılar sisteme dahil olan diğer kütüphanelerden de ödünç materyal alabilirler.

L

Literatür rehberi ( literatureguide): Belli bir disiplindeki bilimsel literatürün özel niteliklerini anlatan bir referans eseri olup önemli standart referans materyallerini ve serilerini içerir.

M

Magazin(magazine): Genel okumalar (bilimsel veya teknik kullanıcı kitlesinin aksine) için çeşitli konularda haberler, hikayeler veya makaleler içeren süreli yayın (örn. Tempo, Aktüel).

Makale (article): Bir konu üzerine yazılmış ve genellikle 1-35 sayfa uzunluğunda olan kısa eser. Herhangi bir konuda, bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve kanıtlamak için yazılan yazılara denir. Gazete ve dergilerde yayınlanır. Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara da "makale" denir. Makaleler bir gerçeği kanıtlamak için yazılır. Makalelerde bilimsel verilerden yararlanılır.

Mantıksal arama işleci (Booleanoperatör): Genellikle “ve”, “veya”, “değil” gibi yardımcı terimler kullanarak bir kavramın başka bir kavramla olan ilişkisini tanımlamak suretiyle arama terimlerini birleştirme yöntemi.

MARC (Makinece-Okunabilir Kataloglama): Hemen hemen bütün otomasyona dayalı kataloglama sistemlerinin temelidir. Bibliyografik tanımlar için bu standart format 1960’larda Amerikan Kongre Kütüphanesi tarafından geliştirildi.

Materyal kaydı (itemrecord) : Kütüphane kataloğunda bulunan ve bir kitabı, dokümanı süreli yayını vb. malzemeyi tanımlayan kayıt. Bu kayıt her materyalin yazarının adını, başlığını, yayın yerini, yayıncının adını, basım bilgilerini, yayın tarihini, fiziki özelliklerini belirten unsurlardan oluşur. Materyal kaydında ilgili malzemenin kütüphanedeki yeri, sınıflandırma numarası, statüsü gibi bilgiler bulunur.

Mikrofilm (microfilm): Basılı materyal sayfalarının bir selüloz film rulosu üzerine konmuş mikro fotoğrafları olup bir mikrofilm okuyucu makina ile okunabilir. Standart olmayan ya da kırılgan formatlarda bulunan malzemeler ve çok kullanılma nedeniyle zarar görme riski taşıyan popüler magazinler genellikle mikrofilm formata aktarılır.

Mikrofiş (microfiche): Basılı materyal sayfalarının imajların bulunduğu 4x6 inç ölçüsünde küçük levha şeklinde filmler. Bu filmlerin okunabilmesi için bir mikrofilm okuyucu makina gereklidir. Bir metnin bir çok sayfası tek bir levhaya sığdırılabilir. Başlıca üstünlüğü yer tasarrufu sağlamak ve uzun süreli koruma sağlamaktır.

Mikroform (microform): Mikrofilm, mikrofiş, mikrobaskı gibi tüm mikro reprodüksiyonlar.

Monografi (monograph): Genellikle belli bir çerçevede ele alınmış, tek bir konu hakkında ve kendi içinde bir bütün olan, serilerden oluşmayan eser. Örneğin, bir kitap ya da risale. Karşıtı süreli yayındır.

Multimedya (multimedia): Birden fazla format (baskı, resim, işitsel veya görsel) kullanarak bilgiyi sunan herhangi bir bilgi kaynağı.

N

Nadir Kitaplar (rareboks):İçerikleri, ender oluşları, künye ya da yayın tarihi özellikleri fiziki nitelikleri ya da durumları, taşıdıkları başka ayırt edici özellikleri bakımından özel önem taşıyan kitaplar.

O

Onaylama (approvel): Çevrimiçi sistemlerde, bir iletinin bütünlüğünü doğrulayan işlem. Aynı zamanda, belirli bir ağ veya sisteme erişim sağlamak için kullanıcı tarafından girilmiş yetki şifresinin doğruluğunu onaylayan bir güvenlik işlemi.

Onaylı biyografi (authorizedbiography): Yazarın açık onayı ya da bazen doğrudan işbirliği ile veya yazar ölmüş ise ailesinin izni ile yazılmış olan yaşam öyküsü.

OPAC (Kamuya Açık Çevrimiçi Katalog): Terminaller ya da iş istasyonları yoluyla erişilen bilgisayara dayalı kütüphane kataloğu. Üniversite ve büyük halk kütüphanelerinde kart katalog yerine kullanılır. Ayrıca “çevrimiçi katalog” olarak ta adlandırılır.

Orijinal kataloglama (originalcataloging): Katalog bilgilerini başka bir kaynaktan elde edilen verilerle sağlamak yerine doğrudan doğruya eldeki malzemenin kendisinden hazırlamak anlamına gelir. Orijinal kataloglama emek yoğun olup genellikle bilginin başka kaynaklardan sağlanamayacağı durumlarda kullanılır.

OCLC (Çevrimiçi Bilgisayar Kütüphane Merkezi): Kâr amacı gütmeyen bir kütüphane bilgisayar hizmeti ve araştırma organizasyonu olup, bilgiye ulaşmada ve bilgi maliyetlerini düşürme konusunda kütüphanelere yardım etmektir. OCLC, FirstSearch elektronik sistemi sayesinde geniş bir veritabanı sunar. Buna dahil olan WorldCat, kütüphaneler arası ödünç sistemini kolaylaştıran linklere sahip bir kütüphanelerarası birleşik katalog sistemi olup bir çok özel konuda periyodik dizinleri de vardır. OCLC aynı zamanda kütüphane tarafından materyalleri işlemekte kullanılan kataloglama bilgisine erişme konusunda da yaygın şekilde kullanılır.

Ö

Ödünç alma (borrow): Bir kaynağı belirli bir süre içinde okumak, dinlemek veya izlemek için kütüphaneden ödünç almak üzere yapılan işlemidir. Ödünç alma süreleri kütüphaneden kütüphaneye değişir. Kaynakların ödünç alma işlemi dolaşım/rezerv masaları veya otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.

Ödünç alma hakkı: Genellikle bir kütüphane kartı için başvurma işlemi gerçekleştirmiş bir kütüphane kullanıcısına tanınmış olan ödünç alma hakları. Bu haklar; çoğunlukla kütüphanenin ödünç almaya açık olan koleksiyonlarından kitap veya diğer kaynakların belirli bir süre için kütüphane dışına çıkarılması, kütüphanelerarası ödünç kaynak alınması, özel koleksiyonlara erişim, vb. gibi hakları içerir. Ceza ödemesi yapılmadığında bu haklar askıya alınabilir.

Ödünç verilmeyen materyal: (non -circulating) Okurlar tarafından kütüphane dışına çıkarılamayan kütüphane malzemesi. Arşiv malzemeleri, nadir eserler, referans malzemeleri, süreli eserlerin güncel sayıları buna dahildir.

Ödünç verilen materyal: (circulating) Okuyucular tarafından kütüphane dışına çıkarılmasında sakınca olmayan eser.

Ödünç verme (lending): Bir kütüphanenin kullanıma sunulan koleksiyonundan herhangi bir eseri kullanıcıya ödünç verme işlemidir. Bir kütüphane materyali ödüç alınarak dışarı çıkarılmışsa elektronik katalog bu malzemenin dışarıda olduğunu ve yeni okuyucular için erişilebilir olmadığını gösterir. Bu durumda kullanıcılar sözkonusu materyal için sıraya girebilirler (hold).

Öz (Abstract): Kitap, makale ya da tez gibi bir eserin ana fikrini veya içeriğini anlatan kısa özet.

Öz dergileri(abstractingjournal):Genellikle belirli bir araştırma alanında özetleri (abstracts) yayınlamakta uzmanlaşmış süreli yayın.

Öz dizini (abstractindex):Bir öz dergisinin dizin cildi veya bölümü. Araştırmacılar buradan başlık ya da yazar tarayarak derginin içeriğindeki ilgili özetlere karşılık gelen numaraların listesini elde edebilirler.

P

PDF (Taşınabilir Belge Biçimi): Kaynak dokümandaki tüm fontları, formatı, renkleri, sayfa numaralarını ve grafikleri koruyan evrensel bir dosya formatıdır. PDF dosyaları içinde barındırdığı kaynağın orijinalliğini korur ve çoğu zaman orijinal dokümanın fotoğrafı gibidir. PDF formatındaki bir dokümanı görebilmek ya da aktarabilmek için AdobeAcrobat Reader yazılımının bilgisayarda yüklü olması gerekir.

PIN (Kişisel Kimlik Numarası): Kişisel kimlik numarasının kısaltması. Bu kod otomasyon sistemlerinde yetkili kullanıcıları teşhis etmede kullanılır. Sisteme erişimi düzenleyen politikaya bağlı olarak PIN ya kullanıcı tarafından yaratılır ya da başkası tarafından atanır. Pratik olarak bankacılık sektöründe ortaya çıkmıştır ve bazı kütüphaneler ile kütüphane sistemlerinde lisans anlaşmasıyla sınırlandırılmış elektronik kaynaklardan ve kütüphanenin erişimi sınırlamayı tercih ettiği diğer hizmetlerden yararlanacak kayıtlı kullanıcıyı onaylamada kullanılır.

R

Referans/ Danışma (Reference): 1. Kullanıcıların ihtiyacı olan bilgiyi sunma hizmeti. 2. Bazen “referans” kelimesi, ansiklopediler, indeksler, el kitapları, sözlükler vb. gibi kaynakları içeren koleksiyonunu adlandırmakta kullanılır. 3. Bir esere alıntı yapmak da referans olarak bilinir.

Referans koleksiyonu (referencecollection): Ansiklopediler, sözlükler, el kitapları, rehberler vb. gibi malzemeyi içeren ve ödünç verilmeyen materyallerdir. Koleksiyondaki eserler genellikle her an kullanıcıların eli altında bulunması gereken eserlerden oluşur.

Referans kütüphanecisi (referencelibrarian): Referans kütüphanecileri bilgiye ulaşma konusunda uzmandırlar ve kullanıcılara hizmet ederler. Danışma masasında telefonla, e-posta veya çevrimiçi yollarla kullanıcılardan gelen soruları cevaplarlar. Ayrıca kütüphane kaynaklarının ve bilgi teknolojilerinin kullanımına yönelik eğitimler verirler.

Rehber (guide): Çoğunlukla dizi halinde (örn. American Library Directory—Amerikan Kütüphaneleri Rehberi) basılmış olan alfabetik veya kısaca sınıflandırılmış bir düzen içinde belirli kişiler, şirketler, kuruluşlar, kurumlar, vb. hakkında iletişim bilgisi (isimler, adresler, telefon/faks numaraları, vd.) ile diğer gerekli ayrıntıların (bağlı kuruluşlar, konferanslar, basılmış eserler, üyelikler, vd.) sunulduğu bir liste. Çoğu kütüphane, güncel rehberleri referans koleksiyonlarında bulundurmaktadır.

Rezerv kaynaklar (reserveresources): Akademik kütüphanelerde, öğretim üyelerinden gelen istek doğrultusunda kursu alan bütün öğrencilere kullanım fırsatı vermek üzere sınırlı zamanda (genellikle bir dönem veya sömestr) kısa dönem (bir saat, üç saat, gecelik, üç günlük vb) için ödünç verilen kaynaklardır. Bu kaynaklar kütüphane içinde kullanılmalıdır.

Rekto (recto): Bir kitabın sağ sayfası olup tek numaralıdır. Versonun tersidir.

S

Sadece kütüphanede kullanılır (can only be usedin the library):Kaynağın üzerine yazılan (örn. referans kaynakları için REF etiketi) ve kütüphane içinde kullanılabileceğini ve özel düzenlemeler dışında ödünç alınamayacağını göstermek için katalog kaydına eklenen dolaşım statüsü bilgi notudur. Referans kitapları, süreli yayın indeksleri, ciltli veya ciltsiz süreli yayınlar genellikle kütüphane içinde kullanılırlar. Nadir eserler ve el yazmaları gibi özel koleksiyonların kullanımı ise kütüphanenin içinde belirlenmiş oda ve alanla sınırlanabilir.

Sayı/ yayın (issue):Süreli yayın dizisi içinde sayı almış yayın.

Sayısal kütüphane (digitallibrary):Kaynaklarının önemli bir bölümünü makinece-okunabilir formatta (baskı veya mikroform haricinde) sunan ve bilgisayarlarla erişilebilir yapan kütüphane. Sayısal içerik yerel olarak kayıtlıdır veya uzaktaki bilgisayar ağlarından erişilebilecek durumdadır.

Seriler (serials): 1) Birbirini izleyen bölümler şeklinde yayınlanmış eserler olup genellikle düzenli aralıklarla çıkarılır ve uzun süreceği öngörülür. Süreli yayınlar, gazeteler, magazinler, yıllıklar, dergiler, tutanaklar, konferans raporları ve numaralandırılmış monografik seriler böyledir. 2) Kollektif bir başlık altında toplanmış ayrı eserler grubu.

Sınıflandırma(classification): Materyallerin konulara göre belirli gruplara ayrılması ve düzenlenmesi. Fırat Üniversitesi Kütüphanesinde kullanılan sınıflandırma sistemi Dewey Onlu Sınıflama Sistemidir.

Sınıflandırma numarası (classificationnumber): 1) Katalogda ve kitabın sırtında görülen numaranın ilk bölümü olup eserin sınıflandırma sistemindeki yerine ve raflardaki fiziki konumuna işaret eder. Aynı sınıflandırma numarasına sahip tüm kitaplar aynı konu hakkındadır. Örnek: 956.1024(956=Türkiye Tarihi, 1024= Cumhuriyet Dönemi, Atatürk Dönemi)

Sınırlama (limitation): Kullanıcıya tarama yaparken kullandığı terimleri içeren kayıtlara erişimini sınırlamada çeşitli parametreler kullanma imkanı veren iyi tasarlanmış bir çevrimiçi katalog ya da bibliyografik (kaynaksal) veri tabanı yazılım programı özelliğidir.

Sözlük (dictionary): Belirli bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcükleri ve her bir sözcüğün anlamı, etimolojik kaynağı, söyleniş biçimi gibi bilgileri sunan veya belirli bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcüklerin bir başka dildeki karşılıklarını gösteren kitaptır.

Sözlük katalog (dictionarycatalog): Bütün girişlerin (yazar, başlık, konu ve ek girişler) tek bir alfabetik dizi olarak düzenlendiği katalog.

Sunucu (servers): Aynı ağ içindeki diğer kullanıcı bilgisayarlarından veri veya program dosyaları indirme gibi isteklere cevap vermek için programlanmış ana bilgisayar. Ayrıca ağ üzerinden kullanıcıların çalışabilmesini sağlayan yazılımı da ifade eder. Sunucular yerine getirdikleri fonksiyonlara göre sınıflandırılırlar (uygulama sunucusu, veri tabanı sunucusu, faks sunucusu, dosya sunucusu, yerel ağ sunucusu, posta sunucusu, kontrollü erişim sunucusu, terminal sunucusu, web sunucusu vb.)

Süreli yayın (periodical): Genellikle yılın çeşitli zamanlarında, aylık, haftalık yayınlanan dergi, magazin ve gazete gibi yayınlar. Süreli yayınların genellikle cilt ve sayı numaraları vardır. Dergi, magazin, periyodik ve süreli yayın kelimeleri birbirinin yerine kullanılabilir.

Süreli yayın dizini (periodicalindex):Belli bir grup süreli yayında bulunan makaleleri konuları ve yazarları itibariyle listeleyen eser. Bazı periyodik dizinler geneldir. Bazıları ise belli alanları kapsar. Bu dizinler atıfları, özleri (abstarct) ve bazen de makalelerin tam metinlerini sağlarlar.

T

Takım (set): Bir bibliyografik betimlemede tek bir malzeme gibi işlem gören iki veya daha fazla malzeme. Örnek; çok ciltli bir ansiklopedi veya ekinde CD-ROM olan bir ders kitabı.

Tam metin (fulltext): Bir veya birkaç dergi, magazin ve/veya gazetede basılmış makalelerin ya da tek bir çalışmanın tamamınısağlayan elektronik kaynaktır.

Telif hakkı (copyright): Edebi, dramatik, müzikal, artistik ve diğer entellektüel eserler gibi "özgün yaratıcılık yapıtları"nı oluşturan eser sahiplerine kanunlar tarafından sağlanan bir koruma biçimi. Telif hakkı Türkiye'de 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile koruma altına alınmıştır.

Tez (thesis): Akademik eğitim sürecinde daha yüksek derece alabilmek için hazırlanması öngörülen bilimsel inceleme. Ayrıca bakınız Doktora tezi.

TOC (İçindekiler Tablosu): Bir kitabın bölüm başlıkları ve diğer bölümlerinin ya da dergi içindeki makalelerin hangi sayfalarda başladığını gösteren liste. Sadece “içindekiler” olarak da tanımlanır.

Tüm hakları saklıdır (allrightsreserved): Bu ibare yayımlanmış bir eserde genellikle bir kitabın başlık sayfasının arka yüzüne yazılır. Mevcut telif hakları mevzuatına göre bütün hakların eser sahibine ait olduğunu ve ihlali halinde 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na göre dava hakkı doğacağını bildiren resmi ifadedir.

Transit halinde(in transit): Kaynak kütüphaneye dönmüş fakat henüz raftaki yerine yerleştirilmemişse, katalogda durumu “transit halinde” olarak görünür. Kullanıcıların transit halinde kaynağa hemen ihtiyacı varsa Danışma Masası’ndan istek yapabilirler.

U

URL (Tekbiçim Kaynak Konumlayıcı):Tekbiçim Kaynak Konumlayıcı veya web adresi. Örneğin Fırat Üniversitesi Kütüphanesi URL adresi : http://kutuphane.db.firat.edu.tr/

Uygulama (application): Eğitmen veya referans kütüphanecisinin gösterdiği araştırma yöntemlerini, öğrenci veya kullanıcının genellikle bilgisayar ortamında uygulayarak izlemesine fırsat veren kütüphane eğitimi veya bire bir yapılan referans işlemidir. Bu uygulamalı deneme çoğunlukla ders anlatma yönteminden daha etkin olabilmektedir.

Ü

Üç ayda bir çıkan (quarterly): Yılda dört defa yayınlanan. Ayrıca ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış dönemlerinde çıkan yayınları da ifade eder. Birçok akademik dergi üç aylık olarak yayınlanır.

Üç yılda bir çıkan (every three years): Her üç yılda bir yayınlanan.

V

Veri tabanı (database): Çeşitli amaçlar için düzenlemeler yaparak farklı yollarla erişilebilen bilgisayar sisteminde kaydolmuş bilgi birikimi. Kütüphanelerde genellikle elektronik kataloglar ve dizinler anlamına gelir.

Verso: Bir kitabın sol taraftaki sayfası olup çift numara taşır. Rektonun tersidir.

Y

Yayım aralığı (frequency): Seri şeklindeki yayınların hangi aralıklarla yayınlandığı. Kütüphanelerde sıklıkla rastlanılan frekanslar şunlardır: Günlük, haftalık, iki haftada bir, ayda iki kere, aylık, iki ayda bir, yılda dört kere, yılda iki kere, yıllık, üç yılda bir, düzensiz (takvimi olmayan).

Yazar(author): Bir belgeyi yazan veya düzenleyen kişi(ler) veya kuruluş(lar). Bilgi ararken yazarın adından da tarama yapmak bir arama seçeneğidir.

Yazar girişi (authorentry): Bir katalog, fihrist veya bibliyografyada bir eserin adı ilk geçen yazarı için açılmış olan onaylı giriş. Bu bir şahıs veya kurum olabilir. Çoğu kütüphane kataloglarında yazar girişi ana giriştir.

Yazar işareti / yazar numarası(author mark):Bir yazarın soyadını temsil eden harfler, rakamlar ya da başka simgeler. Bu işaretler kataloglama yapan kütüphaneci tarafından, söz konusu malzemeyi benzerlerinden ayırt etmek için sırt numarasına eklenir. Yazar işaretine bir de eser işareti eklendiği zaman ortaya çıkan sonuç kitabın sınıflandırma numarasıdır.

Yeni basım - yeni baskı (reprint – reissue):1) Orijinal basımdan sonra yapılan ancak aynı yazı biçimi ve aynı içeriği kullanan kitap, (reprint); 2) Bir eserin yeni bir biçimde veya yeni bir fiyatla yeniden basılması (reissue). Ana metin değişmediği için ilaveli veya gözden geçirilmiş yeni basımdan (newedition) farklıdır.

Yer numarası (callnumber): Belirli bir kaynağın kütüphanedeki yerini tanımlayan ve kütüphane koleksiyonu içindeki organizasyonunu sağlayan harf ve/veya rakam grubu. Fırat Üniversitesi Kütüphanesi’nde Dewey Onlu Sınıflama Sistemi kullanılmaktadır. Yer numaraları hem katalogda listelenir hem de kitabın sırtına yazılır.

Yılda iki kere (twice a year):Altı ayda bir yayınlanan. Her altı ayda bir yayınlanan süreli yayını da ifade eder.

Yıldönümü basımı (anniversaryedition):Daha önce yayınlanmış bir eserin güncelleştirilmiş özel bir basımı. Bu basıma ek malzemeler konmuş olabilir. Bir önsöz veya bir son söz gibi. Kapak tasarımı biçim, grafik ve resimler değiştirilmiş olabilir. Yıldönümü basımlarının çoğu klasik ya da standart eserler için yapılmakta olup ilk basımdan genellikle yirmi ya da daha fazla yıl sonra gerçekleştirilir.

Yıllık (annual): Bir derneğin veya kuruluşun tutanaklarını ya da belirli bir disiplin veya inceleme alanının olaylarını ve gelişmelerini kaydeden süreli yayın.